Onderstaand artikel van Bert Tiggelaar verscheen in de NRC van zaterdag 10 juni 2017 met de – in ieder geval voor ons andragologen – behoorlijk denigrerende titel ‘het Fake-argument van de veranderkunde’. Tiggelaar meldt dat onderzoekers Lewins werk doorzochten en de beroemde drie stappen nergens aantroffen. Er werd pas voor het eerst geschreven over unfreeze, change, freeze na Lewins dood, zeggen ze.

Voorlopig lijkt het erop, dat Tiggelaar niet de moeite heeft genomen relevante literatuur te raadplegen om dit te weerleggen. Ik vind in ieder geval in mijn boekenkast het in 1958 uitgekomen boek ‘The Dynamics of Planned Change’ door Lippitt, Watson en Westley,  waarin op pagina 129 de drie beroemde fases geciteerd worden. Keurig met aanhalingstekens verwijzend naar Kurt Lewin’s laatste boek “Frontiers in group Dynamics’, verschenen in 1947. Toevallig ook het jaar waarin Kurt Lewin overleed en mogelijk de reden voor dit misverstand. Onze blogredacteur, Ton Notten, wees op deze column. Hij en Cor van Dijkum hebben een reactie geschreven op het artikel van Tiggelaar. Deze reacties zijn terug te vinden op de website. 

Het fake-fundament van de veranderkunde

Ben Tiggelaar

10 juni 2017

Het zal je maar gebeuren: legendarisch worden vanwege iets wat je nooit hebt gezegd. Het overkwam Kurt Lewin, de vader van de moderne veranderkunde. Deze week was ik bezig een seminar over verandermanagement voor te bereiden. Een van de namen waar je niet omheen kunt is die van Kurt Lewin (1890-1947), een Joods-Duitse psycholoog die emigreerde naar de Verenigde Staten en daar pionierswerk deed op het gebied van groepsgedrag, leiderschap en verandering. Hij wordt gezien als de grondlegger van het denken over organisatieverandering. Drie hoogtepunten uit zijn werk, waarvan de belangrijkste recent een bizar staartje kreeg. 

1.  Lewins vergelijking : volgens Lewin is gedrag niet een kwestie van nature of nurture , maar van de interactie tussen beide. Hij stelde: B = f(P,E), behavior is a function of the person and the environment . Ons gedrag wordt bepaald door wie wij zijn én door de omgeving. Dit inzicht is nog altijd een van de grondslagen van de sociale psychologie.

2.   Krachtenveldtheorie : menselijk gedrag wordt volgens Lewin vooral sterk gestuurd door de sociale omgeving – door de groep waar we een onderdeel van zijn. Die groep kun je zien als een krachtenveld van drijvende krachten (bijvoorbeeld de wens om te innoveren) en remmende krachten (bijvoorbeeld de angst voor verlies van werkgelegenheid). Wie menselijk gedrag wil beïnvloeden moet iets doen met die krachten, stelde Lewin. Je kunt drijvende krachten toevoegen, maar dat verhoogt meestal vooral de stress. Volgens Lewin is het slimmer om de remmende krachten te verminderen.

3.  Veranderen in drie stappen : verreweg het meest invloedrijke idee van Lewin, een echte klassieker, is dat veranderingen in drie fasen verlopen: ontdooien, bewegen en weer bevriezen.

Unfreezing : je moet eerst de motivatie creëren om te veranderen. Bijvoorbeeld door het aanpassen van het krachtenveld.

Moving : het leren van nieuw gedrag. Mensen vinden een nieuw evenwicht tussen de drijvende en remmende krachten.

Freezing : het bestendigen van nieuw gedrag. Uiteindelijk wennen we aan het nieuwe evenwicht.

Met dit stappenplan, dat vaak ‘Changing As Three Steps’ (CATS) wordt genoemd, is iets geks aan de hand. Lewin werd er postuum wereldberoemd mee, maar heeft het nooit zo opgeschreven. Dat zeggen onderzoeker Stephen Cummings en zijn collega’s in een recente publicatie. Zij doorzochten Lewins werk en troffen de beroemde drie stappen nergens aan. Er werd pas voor het eerst geschreven over unfreeze, change, freeze na Lewins dood.

Vooral door Ronald Lippitt, een van de promovendi van Lewin. Lippitt schreef in 1958 samen met collega’s een bestseller over verandermanagement: The Dynamics of Planned Change . Daarin presenteerde hij een eigen aanpak in zeven stappen, dat naar zijn zeggen was gebaseerd op het driestappenmodel van zijn leermeester Lewin. Waarschijnlijk deed Lippitt dit om zijn verandermodel geloofwaardiger te maken.

Grappig. Anno 2017 wordt het model van Lewin, of eigenlijk de mythe van Lippitt, breed aanvaard als het academisch fundament van het vakgebied verandermanagement. Ik vrees dat Cummings nieuwe ontdekking daar niets aan zal veranderen. Lewin had dit vast een interessant sociaal fenomeen gevonden.

Ben Tiggelaar is gedragsonderzoeker, trainer en publicist. Hij schrijft elke week over management en leiderschap.