Overbruggen van de kloof tussen politiek, bestuur en beleid enerzijds en de uitvoering  anderzijds door gedeelde inquiry & reflexiviteit en een normatieve professionaliteit.

Lezing door prof. dr. Jan-Kees Helderman

­ Wat leert ons 10 jaar decentralisatie in het sociaal domeinmet name over het (decentraal) overheidsbestuur?

­ Wat voor andere besturingswerkwijze – governmentality (Foucault) – is er nodig om tot maatwerk te komen zonder dat dit leidt tot situationele willekeur?

­ Wat voor andere rollen zouden beleidsmakers, partijen in verschillende domeinen, aansturende professionals en uitvoerende professionals moeten gaan vervullen?

­ Welke verantwoordelijkheden zouden uitvoerende professionals moeten nemen en welke bevoegdheden zouden zij aan discretionaire vrijheid moeten krijgen om verantwoord maatwerk te kunnen geven en ‘te doen wat nodig is’?

­ Wat zijn inspirerende voorbeelden voor een andere code of conduct (governmentality) tussen partijen en actoren: omgangspraktijken, regels en leidende ideeën?

­ Wat kan elk van de verschillende partijen doen om ditgezamenlijk onderzoeks- en leerpoces in de praktijk te bevorderen?

Prof. Jan-Kees Helderman gaat in zijn lezing in op deze vragen aan de hand van zijn onderzoek onder wijkteams in Rotterdam en Utrecht, zijn oratie (De kwesties in het sociaal domein: een pleidooi voor een pragmatisch reveille, Nijmegen 2023), de weerklank van zijn visie en bijdrage in het landelijke discours en zijn praktijkinzichten van de afgelopen twee jaar.

ACHTERGROND LEZING 

Na 10 jaar decentralisatie van het sociaal domein van Rijk naar gemeenten – van de WMO, de participatiewet en de Jeugdzorg – is de scheiding tussen politiek, overheidsbestuur en beleid enerzijds en uitvoering anderzijds (nog) niet kleiner geworden. Door het heersende ‘hands-off’ besturingsbenadering beter bekend als ‘nieuw publiek management’ (NPM) om via aanbestedingen en contracten de uitvoering van beleid te organiseren – zonder kennis en informatie met elkaar te delen en zonder elkaar in de ogen te kunnen kijken – zijn we veel van ons probleemoplossend vermogen kwijtgeraakt. En ook veel van ons empathisch vermogen stelt Prof. Helderman.

Het dichter bij elkaar brengen van politiek bestuur en burgeren beleid en uitvoering en het bieden van maatwerk oplossingen, vereist een andere, meer pragmatische en situationele besturingsbenadering. Vanuit de burger bezien is het sociaal domein een complex sociaal ecosysteem. Vanuit besturing en beleid bezien is het sociaal domein een polyarchisch systeem waarin autoriteit is gefragmenteerd en verdeeld tussen politiek, beleidsmakers, domeinen en een diversiteit aan professionals. Effectief sociaal beleid vraagt om minder hiërarchisch denken, meer samen optrekken. En daarbij past dan weer een ingrijpende herschikking van bevoegdheden en verantwoordelijkheden. 

Dat vergt niet alleen voor bestuur en beleidsmakers een andere rol, maar ook voor professionals die in de uitvoering werken: je hebt niet alleen verantwoordelijkheid voor je cliënt, maar ook voor je professie, voor je organisatie en voor het systeem waarin je je professie uitvoert. (Normatieve professionaliteit, Harry Künneman) 

In meerdere gemeenten wordt geëxperimenteerd met een andere werkwijze in het sociale domein. Deze andere ‘code of conduct’ (omgangspraktijken, regels en leidende ideeën) moet in de lokale praktijk ontdekt worden. Wat zijn inmiddels inspirerende voorbeelden en hoe kan hiervan worden geleerd?

Meer discretionaire ruimte in de uitvoering vergt ‘praktische wijsheid’ en pragmatisme ‘om te doen wat nodig is’. De discretionaire vrijheid die lokale actoren krijgen, staat of valt met de plicht tot verantwoording en reflectie. Niet om af te rekenen, maar om van te leren en ons probleemoplossend vermogen te vergroten. En te zorgen dat we niet in situationele willekeur vervallen. Wat kan elk van de verschillende partijen doen om dit leerproces te bevorderen?